Een stap terug doen om vooruit te komen

Ingewikkelde kwesties in de openbare ruimte kunnen wegens (burger)protest soms jaren slepen zonder dat er een oplossing in zicht komt. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de aanleg van bovenregionale infrastructuur, de beoogde bouw van een windmolenpark of de vestiging van een fabriek die werkt met gevaarlijke stoffen. Met de komst van de Omgevingswet zou hier verandering in kunnen komen, mits er goed met de omgeving wordt omgegaan.

Hoe ontstaat een probleemdossier?
Verassend vaak is de chronologische opbouw van probleemdossiers momenteel als volgt:

1. De overheid of een projectontwikkelaar spreekt een ambitie uit om iets te verwezenlijken.
2. Bestuurders en marktpartijen komen samen om in de eerste planvorming te praten over de business case.
3. Experts worden ingehuurd om een aantal mogelijke scenario’s nader uit te werken.
4. Door middel van trechteren wordt gekozen voor de best mogelijke optie.
5. De plannen worden verder uitgewerkt en voorbereid ter presentatie. Tot nu toe zijn alle plannen nog intern en wordt er niet gecommuniceerd of overlegd met de buitenwereld.
6. Het plan wordt in de openbaarheid gebracht middels een ronkende voorstelling (of omdat het lekt in de pers).
7. De stakeholders die zich het dichtst bij de beoogde planlocatie bevinden schrikken zich een hoedje en verenigen zich.
8. Er ontstaat protest, zeker als blijkt dat de plannen al best ver zijn uitgewerkt en de omgeving niet is betrokken bij de planvorming.
9. De initiatiefnemers proberen aan de bezorgde omwonenden uit te leggen dat de beoogde planlocatie toch echt de beste keuze is, op basis van een heleboel goede argumenten. Deze argumenten zijn allemaal onderbouwd door gedegen onderzoek.
10. De omwonenden zitten echter helemaal niet te wachten op argumenten en onderbouwd onderzoek. Zij voelen zich niet gehoord, of erger nog, in de maling genomen. Zij wisten van niets, zitten vol in de emotie en voelen zich niet betrokken. Er komt aandacht in de pers en er wordt druk uitgeoefend op de lokale politiek. Hierdoor komt het plan onder zware druk te staan.
11. Op basis van de grote mate aan negatieve aandacht zijn er nu twee scenario’s mogelijk. Een: het plan sneuvelt vanwege de hoge druk. Terug naar de tekentafel en met veel vertraging en extra kosten opnieuw beginnen. Twee: het plan gaat door en verzuurt de relatie tussen politiek/initiatiefnemers en omwonenden. Los van een eventuele vertraging door een rechtsgang leidt dit ook tot hoge sociale kosten en een nog grotere kloof tussen burger en politiek. In beide gevallen zijn er geen winnaars.

Wat is het alternatief?
Er is een andere optie: het toevoegen van een stap helemaal aan de start van de keten. Deze stap behelst het betrekken van alle belanghebbenden bij de initiële planvorming middels participatie. De komende Omgevingswet zou wat dat betreft een goede impuls kunnen vormen voor een dergelijke ontwikkeling. Wanneer stakeholders ook oprecht inhoudelijk goed worden meegenomen vanaf het begin kan er later ook niet snel verontwaardiging ontstaan over het gebrek aan informatie en betrokkenheid. In praktijk betekent dit een veel soepeler proces, waarbij aandacht kan zijn voor de belangen van alle betrokkenen. Op basis van deze gemeenschappelijke belangen is het mogelijk om te komen tot een breed gedragen plan.

Het is uiteraard lastig om in een lopend proces deze stap alsnog in te voegen. Raadzaam is het echter wel, zeker als er veel protest is ontstaan. Door je kwetsbaar op te stellen en de ruimte te nemen voor de dialoog zet je een stap terug in het proces. De tijd die hierdoor wordt verloren en de kosten die hierdoor worden gemaakt worden echter ruimschoots terugverdiend aan het einde van de rit. Een goed doorlopen participatieproces voorkomt imagoschade, hoge kosten en een mogelijke rechtsgang. Tevens leidt het in veel gevallen tot een breed gedragen plan en daarmee tot een soepele bouwfase. Tel uit je winst.