‘Inspraak bewoners kan met Omgevingswet uitlopen op teleurstelling’

Allereerst de mooie beloftes van de Omgevingswet die in 2021 van kracht wordt: inspraak achteraf verandert in meespraak vooraf, regels op het gebied van leefbaarheid worden eenvoudiger en overzichtelijker, er komt meer ruimte voor initiatieven en voor lokaal maatwerk. Het LSA maakt zich echter grote zorgen, als de lokale politiek niet flink gaat sturen op deze wet gaat die er juist voor zorgen dat actieve bewoners minder te zeggen krijgen. Daarom trekken we aan de bel! We hebben Frans Soeterbroek gevraagd om een scherp essay te schrijven over de risico’s en hoe je daarop bijstuurt.  Vandaag sturen we dit essay naar alle gemeenten van Nederland met daarin adviezen aan de lokale politiek.

Geen dwingende werking

De Omgevingswet gaat vooral over de fysieke leefomgeving, dus over stadsontwikkeling, ruimtelijk beleid, bouwvergunningen, mobiliteit, grond- en vastgoedbedrijven, openbare ruimte en stadsbeheer. Dat zijn onderdelen van de gemeente waar het voor bewonersinitiatief lastig is om een voet tussen de deur te krijgen. Het is een complexe wereld die veelal in regels en systemen denkt, en het is vaak niet transparant hoe besluiten hier tot stand komen. Daarnaast wordt er vaak in economische belangen gedacht en richt zich men op de wereld van projectontwikkelaars en bouwbedrijven. Bewonersparticipatie wordt hier meestal te bescheiden ingevuld. De Omgevingswet zal daar niet veel aan veranderen. De mooie doelen van de wet (integraal kijken naar de kwaliteit van de leefomgeving, vroegtijdige participatie en uitnodigend zijn naar initiatiefnemers) zijn zo algemeen gesteld dat er geen dwingende werking van uitgaat.

Averechts

Sterker nog, er zit een aantal zaken in de Omgevingswet welke zelfs averechts kunnen uitwerken. Als we niet oppassen zijn overheden weer jarenlang met hun eigen beleid en systemen bezig. En nemen het bestuur en de markpartijen de ruimte om samen allerlei beslissingen te nemen die afwijken van het beleid. De mogelijkheid om daarop bij te sturen wordt binnen de Omgevingswet veel beperkter. Een ander risicopunt in de Omgevingswet is dat er geen onderscheid gemaakt wordt tussen maatschappelijk en commercieel initiatief. Het is aannemelijk dat maatschappelijke initiatieven met hun beperkte middelen het onderspit delven aan commerciële partijen.

Dat moet en dat kan anders! Er moet worden ingezet op eigenaarschap in plaats van op participatie en op het vergoten van het sociaal kapitaal, nieuwe democratische praktijken en het stimuleren van bewonersinitiatief. Als dat niet gebeurt, als er niet hard gewerkt wordt aan een nieuw speelveld, dan zal de nieuwe wet uitlopen op een teleurstelling.

Lokale politiek aan zet

Wat kan de lokale politiek concreet doen? Hierbij vier dringende adviezen van Soeterbroek:

1. Geef bewoners (mede) regie op omgevingsvisies en omgevingsplannen. Denk aan burgerjury’s of brede beleids- en gebiedstafels.
2. Pas buurtrechten (recht op buurtplanning en recht op gebouwen en openbare ruimtes) toe op grond en vastgoed. Via kavelgrootte, voorkeursregelingen en fondsvorming kun je bewonersinitiatief een realistische kans geven.
3. Maak bij omgevingsbeleid en aanbestedingen maatschappelijke meerwaarde veel explicieter en leidend.
4. Zorg dat gemeentelijke afdelingen die met de omgevingswet te maken krijgen echt weten wat er speelt in de wijk en onder maatschappelijk initiatiefnemers. Werk vaker in de wijk, met bewoners: zet je tekentafel maar eens op straat! En integreer wijkteams (gericht op zorg en maatschappij) met de gebiedsteams (gericht op ruimte en politiek).