Invoeringskosten Omgevingswet: liever te vroeg dan te laat

Inleiding
Het is zomer 2017. Inmiddels is de Omgevingswet, die medio 2019 ingevoerd zou worden, uitgesteld tot een nader te bepalen datum. Uitstel van de ingangsdatum betekent echter niet dat gemeenten weer rustig kunnen terugveren in een luie stoel. Iets waar je in de zomer tijdens je vakantie wel naar verlangt. Nee, uitstel betekent dat de extra tijd nodig is om tot een goede invoering van de Omgevingswet te komen en een goede inbedding van alle veranderingen die deze wet met zich meebrengt. In deze blog wil ik dieper ingaan op de invoeringskosten voor de Omgevingswet.

Berekening invoeringskosten
In mijn vorige blog Financieel model impact Omgevingswet: zijn we nu in control? heb ik het financieel model impact Omgevingswet nader toegelicht. Inmiddels hebben verschillende gemeenten het financieel model ingevuld en teruggestuurd naar de VNG. De uitkomsten lopen ver uiteen. Waar de ene gemeente een bedrag van € 445.000 denkt nodig te hebben voor de invoering van de Omgevingswet is er ook een gemeente die denkt het negenvoudige (€ 4,1 miljoen!) nodig te hebben. Forse bedragen, zeker als je bedenkt dat de Omgevingswet moet leiden tot een vereenvoudiging van processen en wetgeving. Hebben we het dan zo ingewikkeld gemaakt dat het miljoenen kost om dit web aan ingewikkelde wetgeving te ontrafelen? Of hebben we als overheid zoveel muurtjes om ons heen gebouwd dat het een forse investering vereist om die muurtjes weer af te breken?

Belangrijkste onderdelen invoeringskosten
Bij het bestuderen van een aantal plannen van aanpak invoering Omgevingswet van verschillende gemeenten valt op dat de grootste kostencomponenten zitten in:

• Informatie en communicatietechnologie
• Programmamanagement
• Competentie-ontwikkeling en cultuurverandering
• Aanpassing werkprocessen
• Ontwikkeling van het omgevingsplan

Informatie en communicatietechnologie
Binnen het onderdeel ICT zijn vooral de verankering van ICT-standaarden, transitiekosten, invoeringsondersteuning, het digitaliseren van informatie en het ordenen van de gemeentelijke administratie grote kostencomponenten. Een en ander is natuurlijk wel afhankelijk van hoe digitaal al binnen een gemeente wordt gewerkt. Maar dit alles op eenduidige wijze ontsluiten op het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) is voor de meeste gemeenten nog wel een enorme uitdaging. Dit is ook een belangrijke oorzaak voor het uitstel van de ingangsdatum van de wet.

Programmamanagement
Voor zo’n grote en omvangrijke veranderopgave als de invoering van de Omgevingswet is het belangrijk dat er een programma wordt ingericht om het uiteindelijke doel te bereiken. Dit betekent dat er een programmamanager dient te zijn die het programma aanstuurt en zorgt dat juiste zaken op het juiste moment gebeuren of gebeurd zijn. Dat kan de programmamanager natuurlijk niet alleen. Hiervoor heeft hij een programmateam nodig vanuit allerlei geledingen in de organisatie die met de programmamanager zorgen dat de geformuleerde doelen gehaald gaan worden. Ervan uitgaande dat deze veranderopgave iets extra’s vraagt van medewerkers is het goed om rekening te houden met de kosten die hiermee samenhangen.

Competentie-ontwikkeling en cultuurverandering
Een andere wijze van werken en denken kun je niet van de ene op de andere dag invoeren in een organisatie. Zeker niet in een gemeentelijk organisatie! De huidige werkwijzen bij gemeenten zijn veelal nog gericht op ‘van binnen naar buiten’. De gemeente bepaalt de regels en daar moet de buitenwereld (lees: inwoners en bedrijven) zich aan houden. De Omgevingswet vraagt van de medewerkers binnen de gemeente dat zij ‘van buiten naar binnen’ moeten gaan denken. In gesprek met inwoners, bedrijven en belanghebbenden, luisteren naar hun ideeën en initiatieven en kijken hoe hier binnen de geldende regels vorm aan kan worden gegeven. Geen “Nee tenzij” maar “Ja, mits”.

Aanpassen werkprocessen
Het aanpassen van werkprocessen, zoals bijvoorbeeld het vergunningentraject omvormen van toetsen achteraf naar adviseren vooraf, vraagt gemiddeld 48 uur per werkproces. Het aantal werkprocessen dat gemeenten verwachten aan te moeten passen met de invoering van de Omgevingswet loopt uiteen van 0 tot 200 werkprocessen.

Ontwikkeling van het omgevingsplan
De ontwikkeling van een omgevingsplan vraagt op basis van inschattingen gemiddeld 16 uur per week gedurende anderhalf jaar. Daarnaast zal er geld moeten worden uitgetrokken voor pilots. Ook dit vraagt de nodige extra inzet van medewerkers aangezien het experimenten betreft die voor alle betrokkenen nieuw zijn en waarbij naar verwachting externe expertise benodigd zal zijn.

Uitstel betekent geen afstel
Dat de Omgevingswet opnieuw is uitgesteld, betekent echter niet dat gemeenten kunnen zeggen dat ze op dit moment nog geen rekening hoeven te houden met de invoeringskosten van de Omgevingswet. Ondanks dat er nog veel zaken onduidelijk zijn, is het wel goed om de belangrijkste kostencomponenten in beeld te hebben en hiervoor vast ruimte te reserveren in de meerjarenbegroting 2018-2021. Want vroeg of laat gaan de kosten toch komen en is het beter om de gemeenteraad in de komende jaren niet te hoeven verrassen met een forse kostenoverschrijding. Belangrijk is om aan te geven dat het een eerste inschatting betreft en dat de hoogte en timing van de investeringen in de tijd nog kunnen gaan schuiven. Het financiële plaatje zal in de tijd steeds concreter worden.

Dus mocht u nog niet begonnen zijn met het in beeld brengen van de financiële consequenties, geniet eerst van uw zomervakantie maar ga daarna uitgerust aan de slag met de invoering(skosten) van de Omgevingswet!

Meer weten?
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Angela Verschuren via tel. nr. 06 13 87 65 18 of via e-mail: angelaverschuren@kcomgevingswet.nl.

Zie ook: Verslag terugkomdag financieel model Omgevingswet (pdf)